Bí Ngô – Cucurbita Pepo, Cucurbitaceae

Tên khác: Bí đỏ, Bí rợ

Tên khoa học: Cucurbita pepo L. Cucurbitaceae (họ Bầu bí)

Mô tả cây: Cây thảo, thân có góc cạnh mọc bò hay leo nhờ tua cuống, có lông dày, thường có rễ ở những đốt. Lá đơn, mọc so le, có cuống dài; phiến lá hình trứng rộng hoặc gần tròn, chia thuỳ nông, đầu tròn hoặc hơi nhọn, mép có răng cưa, hai mặt lá có nhiều lông mềm, đôi khi có những đốm trắng ở mặt trên; tua cuốn phân nhánh. Hoa vàng, có kích thước lớn. Quả to, cùi dày, thường tròn bẹt hay tròn dài, có rãnh sâu, có lông như gai; cuống quả có 5 cạnh, hơi phình rộng ở chỗ đính. Hạt màu trắng xám, hình trứng, dài 7-15 mm, rộng 8-9 mm, dày 2 mm.

Phân bố, sinh thái: Là loài cây trồng quen thuộc từ bắc đến nam. Cây được trồng bằng hạt gần như quanh năm, thích nghi cao với khí hậu nhiệt đới nóng và ẩm.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến: Hạt (Semen Cucurbitae) được lấy từ quả chín già, thường thu hái quanh năm nhưng tốt nhất là vào mùa thu – đông. Hạt được rửa sạch, sau đó phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học: Dầu béo (30-53%); phytosterol (spinasterol, ergostenol, campesterol, stigmasterol, clerosterol và isofucosterol ); các terpen. Thành phần chính trong dầu hạt gồm: acid linoleic (35-68%), acid oleic (15-48%). Chất không xà phòng hoá đặc trưng là squalen (39-46%). Ngoài ra còn có một ít amino acid (cucurbitin, γ-aminobutyric acid, ethylasparagin, citrullin). Trong đó, squalen và cucurbitin được xem là chất đánh dấu.

Tác dụng dược lý: Cucurbitin có khả năng diệt giun, sán. Dầu hạt có tính kháng viêm. Các sterol trong dầu hạt làm giảm lượng DHT (dihydrotestosteron) do ức chế enzym 5α-reductase.

Công dụng và cách dùng: Hạt được dùng trị giun, trị sán (dùng riêng lẻ hay phối hợp với hạt cau hoặc rễ lựu), chữa táo bón, viêm đường tiết niệu, viêm ruột, sốt, hen suyễn, đau răng. Dùng ngoài để đắp trị bỏng, eczema, viêm, ápxe. Ngoài ra dầu hạt còn chữa phì đại tuyến tiền liệt do làm giảm DHT và trị chứng đi tiểu dắt và tiểu nhiều lần ở những bệnh nhân u tuyến tiền liệt và bàng quang kích thích.