Tìm Hiểu Về Châm Cứu Chữa Liệt Nửa Người

Liệt nửa người là tình trạng một bên cơ thể không vận động được do tổn thương ở hệ thần kinh. Tình trạng này làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống người bệnh cũng như sự phát triển kinh tế. Việc điều trị sau tai biến là quan trọng nhằm giúp bệnh nhân trở về với cuộc sống thường ngày. Châm cứu được chứng minh có hiệu quả trong điều trị phục hồi liệt nửa người. Cùng ĐôngY Quang Minh tìm hiểu về châm cứu trong liệt nửa người, những lưu ý khi châm cứu liệt nửa ngưởi cũng như các phương pháp đông y khác điều trị tình trạng này.

Nguyên nhân dẫn đến liệt nửa người

Nguyên nhân chính gây ra liệt nửa người là xuất huyết não (đột quỵ xuất huyết) hoặc nhồi máu não.
Trong đó, xuất huyết não có thể do các nguyên nhân như:

• Tăng huyết áp.
• Dị dạng mạch máu não.
• Rối loạn yếu tố đông máu hoặc sử dụng thuốc kháng đông.
• U não xuất huyết.
• Nhồi máu chuyển dạng xuất huyết (nhồi máu diện rộng, lấp mạch não từ tim, huyết khối tĩnh mạch).
• Viêm nhiễm.
• Bệnh mạch máu thoái biến dạng bột.
• Không rõ nguyên nhân.

Nhồi máu não (Đột quỵ thiếu máu) do các nguyên nhân sau:
Các bệnh từ tim gây thuyên tắc.

• Rung nhĩ van tim cơ học.
• Bệnh cơ tim dãn nở.
• Nhồi máu cơ tim.
• U nhầy nhĩ trái.

Bệnh mạch máu lớn:

• Xơ vữa động mạch.
• Huyết khối tĩnh mạch.

Bệnh mạch máu nhỏ:

• Tăng huyết áp.
• Đái tháo đường.
• Viêm động mạch.

Bệnh huyết học: Bất thường thành phần máu và protein huyết tương ảnh hưởng đến tình trạng đông máu. Có thể gặp trong:

• • Đa hồng cầu.
  • Bệnh bạch cầu.
  • Tăng tiểu cầu.
  • Trạng thái tăng đông.

Các dấu hiệu nhận biết tình trạng đột quỵ

• • • Đột ngột tê yếu mặt hoặc tê yếu tay – chân. Đặc biệt ở nửa cơ thể dẫn đến rối loạn đi đứng.
    • Đột ngột tri giác lú lẫn, rối loạn hoặc không hiểu lời nói.
    • Rối loạn thị giác.
    • Choáng váng, mất thăng bằng hay mất khả năng phối hợp động tác.
    • Đột ngột đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân.

Tác dụng của châm cứu trong điều trị liệt nửa người

Hiệu quả của châm cứu trong điều trị liệt nửa người thông qua các cơ chế sau:
Châm cứu thúc đẩy tăng sinh tế bào trong hệ thần kinh trung ương sau đột quỵ bằng các cơ chế sau:

• • • Tăng tái tạo tế bào thần kinh vùng dưới của não thất bên và hồi hải mã. Từ đó giúp cải thiện trí nhớ.
    • Thúc đẩy tăng sinh tế bào ở mô bị thiếu máu cục bộ. Cũng như một số vùng tiếp giáp với tổn thương. Châm cứu cải thiện sự phân chia tế bào gốc, tăng yếu tố tăng trưởng thần kinh, yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu. Đồng thời, tăng cường chất bảo vệ thần kinh như acid retinoic
    • Châm cứu điều hòa giúp tăng tưới máu cho vùng não bị tổn thương.
    • Châm cứu giúp ức chế yếu tố gây chết tế bào theo chương trình.

Điều hòa các hóa chất thần kinh như:

• • • Hóa chất dẫn truyền thần kinh
    • Chất chống oxy hóa, chống viêm.
    • Yếu tố nuôi dưỡng thần kinh.
    • Điều hòa các chất trung gian do chuyển hóa kỵ khí.

Từ những cơ chế trên có thể thấy châm cứu giúp phục hồi vận động nhanh ở bệnh nhân liệt nửa người sau đột quỵ. Ngoài ra một số nghiên cứu cũng chỉ ra việc phối hợp châm cứu và tập vận động chủ động, hiệu quả vận động sẽ càng tăng.

Cách châm cứu chữa liệt nửa người

Chỉ định

Bệnh nhân liệt nửa người, không hôn mê. Sinh hiệu như: mạch, huyết áp, nhịp thở ổn định.

Chống chỉ định

• • • Bệnh nhân đang hôn mê. Các chỉ số như: mạch, huyết áp, nhịp thở chưa ổn định.
    • Tránh châm vào những vùng huyệt có viêm nhiễm hoặc lở loét ngoài da vì dễ gây nhiễm trùng thêm
    • Người bệnh đang có bệnh lý nặng cần ưu tiên cấp cứu trước. Việc châm cứu có thể trì hoãn sau khi bệnh chính đã ổn định.

Công thức huyệt trong châm cứu liệt nửa người

Trong châm cứu chữa bệnh này sẽ chọn huyệt chủ yếu trên đường kinh dương minh. Ở tay là kinh dương minh vị. Ở chân là kinh dương minh đại trường. Công thức huyệt chung:
Kiên ngung, Tý nhu, Khúc trì, Thủ tam lý, Ôn lưu, Thiên lịch, Dương khê, Hợp cốc.
Bể quan, Phục thố, Lương khâu, Túc tam lý, Phong long, Giải khê.
Tác dụng: Hành khí hoạt huyết. Điện châm tần số không quá 20Hz.
Ngoài ra, có thể sử dụng các huyệt để điều trị triệu chứng kèm theo như:

• • • Điều trị đau vai, bán trật khớp vai sau đột quỵ: Bỉnh phong, Kiên ngung, Kiên liêu, Tý nhu.
    • Điều trị nói khó: Á môn, Liêm tuyền, Thượng liêm tuyền.
    • Điều trị nuốt khó: Nội quan, Nhân trung, Phong trì, Hoàn cốt, Ế phong, Tam âm giao.
    • Điều trị liệt mặt: Nhân trung, Nghinh hương, Địa thương, Thừa tương, Hạ quan, Giáp xa.
    • Điều trị suy giảm nhận thức và trí nhớ: Bách hội, Tứ thần thông, Thần đình.
    • Điều trị chứng tiểu không tự chủ: Khí hải, Trung cực, Quan nguyên.

Cách thức thực hiện trong châm cứu liệt nửa người

Để thực hiện châm cứu cần chuẩn bị bộ kim châm, các thiết bị khác tùy phương pháp lựa chọn như: máy xung điện… Kim châm bằng thép không gỉ. Kim được hấp tiệt trùng hoặc dùng kim vô trùng sử dụng 1 lần.
Mỗi bệnh nhân sẽ được châm số lượng huyệt tùy theo tình trạng thực tế của bệnh nhân. Thao tác châm kim đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm của bác sĩ. Khi châm, tay trái dùng ngón cái và ngón trỏ ấn, căng da vùng huyệt. Tay phải châm kim nhanh qua da vùng huyệt, đẩy kim từ từ, kích thích kim cho đến khi người bệnh cảm giác căng, tức, nặng vừa phải, không đau vùng huyệt vừa châm. Bác sĩ thấy cảm giác kim vít chặt tại vị trí huyệt. Trước khi châm và sau khi rút kim, bệnh nhân sẽ được sát trùng vùng da chuẩn bị châm để ngừa nhiễm trùng.

Lưu ý khi lựa chọn châm cứu chữa liệt nửa người

Trong quá trình châm cứu, người bệnh thấy hiện tượng như:

• • • Hoa mắt.
    • Chóng mặt.
    • Vã mồ hôi.
    • Người mệt mỏi, khó chịu.
    • Cần báo ngay cho bác sĩ hoặc nhân viên y tế để có những biện pháp xử trí kịp thời.

Những bệnh nhân có sẵn bệnh tim mạch như tăng huyết áp… cần thông báo trước cho bác sĩ để cân nhắc trước khi thực hiện các kỹ thuật.

Những phương pháp khác chữa liệt nửa người

Laser châm

Laser được ứng dụng rộng rãi trong điều trị liệt nửa người sau tai biến. Laser châm sử dụng ánh sáng đơn sắc công suất thấp (<=250 milliwatt) chiếu vào huyệt trên hệ thống kinh lạc giúp lập lại cân bằng âm – dương nhằm mục đích điều trị và phòng bệnh.

Cấy chỉ

Cấy chỉ có hiệu quả trong điều trị liệt nửa người nhờ tác dụng kích thích kéo dài của chỉ trên huyệt. Từ đó, giúp phục hồi các cơ yếu liệt sau tai biến.

Xoa bóp bấm huyệt

Xoa bóp bấm huyệt giúp điều hóa khí huyết vùng yếu liệt. Cho thấy có hiệu quả trong điều trị liệt nửa người sau tai biến. Đặc biệt, khi kết hợp phương pháp này với châm cứu. Các thủ thuật như: xoa, xát, miết, day, bóp, lăn vùng đầu, cổ, vai, tay, chân.

Ngoài ra còn các phương pháp khác như thủy châm vào huyệt, cứu, tập vật lý trị liệu…
Châm cứu liệt nửa người là phương pháp điều trị không dùng thuốc mang lại hiệu quả cao. Phương pháp này giúp bệnh nhân phục hồi vận động nhanh thông qua kích thích cơ liệt, ít tác dụng phụ. Người bệnh có thể an tâm điều trị khi có bác sĩ giàu kinh nghiệm thực hiện.

Nguồn: ThS.BS Nguyễn Thị Lệ Quyên