Phèn Đen – Phyllanthus Reticulatus, Euphorbiaceae

Tên khác: Nỗ, Tạo phàn diệp.

Tên khoa học: Phyllanthus reticulatus Poir., Euphorbiaceae (Họ Thầu dầu).

Mô tả cây: Cây bụi, cao 2-4 m. Cành màu đen nâu nhạt, lúc đầu có lông màu xám, sau nhẵn. Lá đơn, mọc cách, phiến hình trái xoan hoặc bầu dục, đáy và đỉnh tù hoặc hơi nhọn, mặt trên hơi sẫm hơn, lúc đầu có lông sau nhẵn; cuống rất ngắn; lá kèm hình tam giác hẹp. Hoa đơn tính cùng gốc, đơn độc hoặc chùm 2-4 hoa, mọc ở kẽ lá; hoa đực có 5 lá đài, 5 nhị, 3 cái dính nhau và 2 cái rời nhau; hoa cái đài to hơn, bầu 6-12 ô, mỗi ô có 2 noãn. Quả hình cầu, chín màu đen. Hạt nâu nhạt, có đốm. Mùa hoa quả: tháng 8-10.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến: Rễ và lá (Radix et Folium Phyllanthi Reticulati), rễ thu hái vào mùa thu, lá thu hái vào mùa xuân, hạ, dùng tươi hoặc phơi khô. Vỏ thân cũng được dùng, thu hái quanh năm.

Thành phần hóa học: Alkaloid, saponin, coumarin, flavonoid (tricin, quercetin, quercetrin, rutin, kaempferol…), lignan (reticuloside A, reticulosid B..), triterpenoid, tannin, polyphenol.
Rễ chứa octacosanol, taraxeryl acetat, friedelin, epifriedelinol, frieden-3β-ol, taraxeron, betulin, glochidonol.

Công dụng và cách dùng: Phèn đen được dùng làm thuốc cầm máu, giảm đau, sát khuẩn, mát máu, giải độc, chữa đậu mùa, tiểu tiện khó khăn, có mủ.
Rễ dùng trị lỵ, viêm ruột, ruột kết hạch, viêm gan, viêm thận và trẻ cam tích.
Lá chữa sốt, lỵ, tiêu chảy, phù thũng, tụ huyết do đòn ngã, đinh nhọt, rắn cắn. Lá phèn đen dùng riêng hoặc phối hợp với lá long não, xuyên tiêu ngậm chữa chảy máu chân răng. Lá tươi nhai nuốt nước, bã đắp chữa rắn độc cắn.