Bèo Cái: Công Dụng Chữa Bệnh Từ Loài Thực Vật Thủy Sinh

Bèo cái là loại cây không xa lạ gì với người dân ta, đặc biệt là những con người ở miền quê, vùng sông nước, có những đoạn sông, bèo cái mọc xanh cả một dải rộng dài. Có lẽ người ta không quý trọng cây này lắm vì đặc tính quá dễ sinh trưởng của nó, thường nhất là được lấy về làm thức ăn cho gia súc. Thế nhưng không nhiều người biết đây còn là một vị thuốc chữa bệnh, trong Đông y được biết đến với cái tên Phù bình. Vậy công dụng của bèo cái thế nào, cách dùng ra sao, chúng ta cùng tìm hiểu trong bài viết sau đây nhé.

1. Tìm hiểu chung

1.1. Tên gọi, danh pháp

• Tên Tiếng Việt: Bèo cái.
• Tên khác: Bèo tai tượng, Bèo tía, Đại phù bình, Bèo ván, Tử phù bình, Tropical duckweed, water lettuce (Anh).
• Tên khoa học: Pistia stratiotes L. Họ: Ráy (danh pháp khoa học: Araceae).
• Tên dược: Herba Pistiae.

1.2. Đặc điểm tự nhiên

Bèo cái là một loài cây thảo, mọc nổi trên mặt nước, có bồ không có thân. Rễ chùm chìm ngập trong nước.

Cây phát triển lá từ rễ, mọc thành hoa thị ở gốc, gốc lá thuôn hẹp thành bẹ, đầu lá tròn loe rộng, phiến lá hình trứng dài độ 2 – 10cm, màu xanh lục tươi, mặt trên nhẵn mịn như nhung và không thấm nước, mặt dưới có lông mịn, những lá ở giữa nhỏ hơn. Thứ mặt trên xanh, dưới hơi tía là tốt. Lá có thể dài tới 14cm và không có cuống, có màu xanh lục nhạt, với các gân lá song song, các mép lá gợn sóng và được che phủ bằng các sợi lông tơ nhỏ và ngắn.

Cụm hoa nhỏ mọc từ giữa các lá, có mo màu trắng nhạt, hình ống hoặc hình trứng không đều. Phần phiến có hình trái xoan nhọn, mặt trong nhẵn, mặt ngoài có lông. Hoa Bèo cái có trục ngắn, có 2 – 8 hoa đực ở trên, một hoa cái ở dưới; hoa trần; hoa đực có hai nhị ngắn dính nhau, bao phấn có hai ô, hoa cái có bầu hình trứng chứa nhiều noãn.

Bèo cái là một loài thực vật đơn tính, có các hoa nhỏ ẩn ở đoạn giữa của cây trong các đám lá, các quả mọng màu lục có kích thước nhỏ được tạo ra sau khi hoa được thụ phấn, có nhiều hạt xù xì. Mùa hoa quả từ tháng 5 đến tháng 10.

1.3. Phân bố

Bèo cái là loại thực vật liên nhiệt đới, mọc nhiều ở sông, ao, hồ, đặc biệt ở các ao tù. Cây thường được thấy ở những nước á nhiệt đới và nhiệt đới như Philippines, Việt Nam, Lào, Malaysia, Trung Quốc,…

1.4. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Vị thuốc này có thể dùng toàn cây bỏ rễ để làm thuốc. Chọn loại có mặt trên màu lục, mặt dưới tía là loại tốt.

Cây có thể thu hái quanh năm nhưng tốt nhất là vào mùa hè. Có thể dùng tươi hoặc phơi khô dùng dần. Nếu phơi khô nên chọn ngày nắng to để phơi.

Bảo quản nơi khô thoáng.

2. Thành phần hóa học và tác dụng dược lý

2.1. Thành phần hóa học

Trong bèo cái chứa:

• Nước 93,13%
• Chất khô 6,78%
• Chất hữu cơ 5,09%
• Protid 0,63%
• Chất béo thô 0,29%
• Xenlulose 1,24%
• Chất không chứa Nitơ 2,93%
• Tro 1,78%, trong tro hầu hết là muối Kali (75% kali chlorua, 25% kali sulfat)
• Photpho 0,185%
• Canxi 1,80%

2.2. Tác dụng dược lý của Bèo cái

Theo nghiên cứu người ta thấy, bèo cái có một số tác dụng sau:

• Giải nhiệt: Thực nghiệm trên súc vật cho thấy nước sắc và nước ngâm có tác dụng hạ nhiệt yếu.
• Lợi tiểu: Chủ yếu do các thành phần potassium acetate và clorua kali.

3. Công dụng của Bèo cái

3.1. Theo y học cổ truyền

Bèo cái có vị cay, tính lạnh; có tác dụng chỉ phong giải độc, khư thấp chỉ dương, lương huyết, hoạt huyết, lợi niệu, tiêu thũng.

Tác dụng: Tiêu mụn nhọt, trị mẩn ngứa, giải biểu, lợi tiểu, thanh nhiệt.

Chủ trị: Thoát giang, tả lỵ lâu ngày, trừ giun sán, mẩn ngứa ngoài da, ho suyễn, mụn nhọt, thống kinh và khó tiểu tiện.

3.2. Theo y học hiện đại

Bèo cái là một vị thuốc còn được dùng trong phạm vi nhân dân. Thường dùng ngoài (nước sắc) để rửa mụn nhọt nơi mẩn ngứa, dùng uống trong chữa mụn nhọt, mẩn ngứa, ho, hen, suyễn, thông kinh nguyệt, lợi tiểu tiện. Ngoài công dụng trên, Bèo cái còn được dùng phối hợp với xà phòng để tẩy các vết trên vải, quần áo, chai, nồi có dầu mỡ, ngâm Bèo cái vài ngày sẽ rửa rất chóng sạch. Bèo cái tươi (50 – 100g) hoặc khô (6 – 8g), sắc lấy nước uống lúc thuốc còn ấm, có thể dùng để xông. Người tự ra mồ hôi nhiều không nên dùng. Bèo cái cũng được dùng ngoài dưới dạng nước sắc để rửa mụn nhọt, chỗ mẩn ngứa, hoặc rửa sạch, giã với ít muối để đắp.

Theo tài liệu Ấn Độ, trong y học dân gian, người ta dùng cả cây, đặc biệt là lá: Bèo cái được coi là có tác dụng sát trùng, chống lao và chống lỵ, làm thuốc rửa mát để giảm đau. Dịch ép cây chữa đau tai, dùng tro của cây để chữa bệnh nấm da đầu. Lá Bèo cái chữa chàm, phong hủi, loét, trĩ và giang mai. Bèo cái với nước hoa hồng và đường trị ho và hen. Lá Bèo cái còn được coi là có tác dụng trị giun. Dịch ép lá Bèo cái đun sôi với dầu dừa để dùng ngoài trong điều trị bệnh da mạn tính. Ngoài công dụng làm thuốc, Bèo cái còn được dùng phối hợp với xà phòng để tẩy các vết bẩn trên vải, quần áo, chai lọ, nồi có dầu mỡ.

4. Cách dùng

• Bèo cái có thể dùng loại khô, đem sao, sắc nước uống mỗi ngày 10 – 20gr.
• Có thể nấu nước rửa mụn nhọt, nơi mẩn ngứa.
• Dùng tươi giã nát vắt lấy nước, pha với siro uống chữa hen. Hoặc có thể nấu với cơm nếp làm thuốc trị hen.

5. Một số bài thuốc sử dụng Bèo cái

5.1. Bài thuốc giải độc thúc sởi mọc, dùng trong trường hợp sởi khó mọc, mọc không đều

Bèo cái 8g, Thán liễu 8g, sắc nước uống. Bên ngoài dùng bèo cái 40 – 160g, sắc nước tắm toàn thân.

5.2. Bài thuốc giúp lợi tiểu tiêu phù thũng

Phù bình 8g, Mộc tặc thảo 12g, Liên kiều 12g, Xích tiểu đậu 20g, Đông qua bì 16g, Tây qua bì 12g, Ma hoàng 4g, Cam thảo 4g, sắc nước uống. (Bài “Bình đậu qua bì thang”)

5.3. Bài thuốc trị ngứa chân từ Bèo cái

Bèo cái 30g, Vỏ cây râm bụt 30g, Khổ sâm 12g, Ngải diệp 8g, Phèn chua 6g.

Cho tất cả các vị thuốc này ngâm chung với 1,5 lít giấm nuôi để qua 1 ngày 1 đêm thì dùng gạc y tế thấm nước giấm thuốc đắp lên chân bị ngứa ngày 2 lần, mỗi lần đắp khoảng 15 – 20 phút.

5.4. Dùng chữa eczema

Giã nát Bèo cái với muối, đắp cả nước lẫn cái lên chỗ bị eczema, đồng thời uống những thuốc giải độc có hoa Kim ngân, Bồ công anh. Thường chỉ đắp một hai lần chỗ mẩn không chảy nước nữa và điều trị trong vòng 7 – 10 hôm là khỏi hẳn.

5.5. Chữa hen suyễn

Bèo cái 100g giã nhỏ trong cối, vắt lấy nước, thêm nước lọc vào và xirô chanh cho vừa đủ ngọt và đủ 100ml. Ngày có thể uống 2 lần, mỗi lần một liều như trên. Uống liên tục trong vòng 2 tháng có khi tới 3 tháng. Khi mới uống có thể thấy ngứa cổ trong vòng 10 phút, nhưng sau quen dần và hết ngứa (Y học thực hành 5-1952: 32).

5.6. Chữa mụn rộp loang vòng

Rửa sạch vết loét bằng nước sắc Bèo cái, rắc lên nơi mụn rộp bằng bèo cái đã đốt thành tro.

Chữa đầu mặt sưng ngứa, đau mắt, khắp mình nổi mẩn ngứa hoặc sưng phù.

Dùng Bèo cái bỏ rễ, Bạc hà, Kinh giới (mỗi vị 30g) sắc uống và xông rửa.

5.7. Bài thuốc trị viêm thận cấp tính gây sốt, tiểu tiện khó

Mộc tặc thảo 12g, Bèo ván khô 10g, Đông qua bì 16g, Xích tiểu đậu 20g, Ma hoàng 4g, Liên kiều 12g, Tây qua bì 12g và Cam thảo 4g. Đem tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 4g, ngày dùng 2 lần.

5.8. Bài thuốc trị viêm mũi dị ứng

Giã nát Bèo cái tươi 250g và lọc lấy nước pha loãng, dùng uống hàng ngày.

5.9. Bài thuốc trị chứng viêm xoang mũi mãn tính

Hoàng cầm và Bạch chỉ mỗi vị 5g, Bèo cái khô 10g, Cam thảo 4g, Kim ngân hoa 8g. Sắc uống ngày một thang.

5.10. Bài thuốc trị nổi mề đay mẩn ngứa do nhiệt

Mã đề, Thuyền thoái (ve sầu khô) và Cam thảo đất mỗi vị 8g, Hà thủ ô, Bèo cái, vỏ quả lựu tươi, Thổ phục linh, Ké đầu ngựa và Bồ công anh mỗi vị 12g. Đem sắc uống 2 lần/ ngày.

5.11. Bài thuốc trị viêm cầu thận cấp kết hợp với mụn nhọt chốc lở

Sinh địa, Sài đất, ngải diệp và Huyền sâm mỗi vị 12g, Kim ngân hoa, Bèo cái, Bồ công anh, Ích mẫu và Bạch mao căn mỗi vị 10g. Sắc uống ngày một thang.

5.12. Bài thuốc trị phù do cước khí và viêm cầu thận cấp

Hồng táo 5 quả, Đậu đỏ 100g, Mộc tặc thảo 15g và Bèo tai tượng 10g. Sắc dược liệu với 600ml nước còn lại 200ml, chia thành nhiều lần uống.

5.13. Bài thuốc trị mề đay thể nhiệt

Xa tiền tử, Bạc hà, Kinh giới, Liên kiều, Trúc diệp, Ngưu bàng tử và Lô căn mỗi vị 12g, Ké đầu ngựa, Kim ngân hoa mỗi vị 16g, Phù bình 8g, Cam thảo 4g. Sắc uống ngày một thang.

6. Kiêng kỵ

Người hay bị ra mồ hôi hoặc thân thể hư nhược kiêng dùng.

Bèo cái là một vị thuốc của dân gian, được sử dụng chữa nhiều bệnh hiệu quả. Tuy nhiên người bệnh nên nắm chắc bệnh cảnh và tình trạng cơ thể mình, cũng như nên có sự tham khảo ý kiến từ những người có chuyên môn để sử dụng thuốc hiệu quả, tránh những tác dụng không mong muốn.

Nguồn: Tổng hợp

CÔNG TY CỔ PHẦN ĐÔNG Y DƯỢC QUANG MINH

• Địa chỉ: Liên Bạt, Ứng Hoà, Hà Nội
• Điện thoại: 0869 111 269
• Email: DongYDuocQuangMinh@gmail.com
• Website: DongYQuangMinh.vn