Cẩu Tích – Cibotium Barometz, Cibotiaceae

Tên khác: Cu li, Kim mao.

Tên khoa học: Cibotium barometz (L.) J. Sm., Cibotiaceae (họ Dương xỉ)

Mô tả cây: Khuyết thực vật có thân rễ to mọc đứng thường ngắn, hơi nạc phủ lông mềm màu vàng nâu, mọc vùi sát mặt đất. Khi cắt hết lá và lật úp có hình dạng giống con cu li hay lưng con chó nên có tên. Lá kép lông chim 2 lần, dài 1-2 m, cả phiến rộng đến 80 cm. Cuống lá to, cứng, màu nâu có lông mềm. Lá chét có mép răng cưa nông. Mặt dưới lá có các túi bào tử màu nâu xếp đều đặn hai bên gân giữa của lá chét. Tái sinh bằng bào tử ra hàng năm, phát tán nơi lân cận. Nếu bị đào mất phần thân rễ già, phần non mang lá còn lại vẫn có thể tái sinh.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến: Thân rễ (Rhizoma Cibotii) đã chế biến và làm khô của cây Cẩu tích (Culi).  Đoạn thân rễ, mặt ngoài rất gồ ghề, khúc khuỷu, có những chỗ lồi lên thành mấu, màu nâu hoặc nâu hơi hồng, đường kính 2-5 cm, dài 4-10 cm, rất cứng, khó cắt, khó bẻ gẫy; hay những phiến mỏng hình dạng thay đổi, mặt cắt ngang nhẵn, màu nâu hồng hay nâu nhạt, có vân màu nhạt. Thu hái vào mùa hạ hay đông, cạo hay đốt hết lông, rửa sạch, đồ mềm, thái phiến và phơi khô.

Thành phần hóa học: Thân rễ Cẩu tích có sterol (β-sitosterol, daucosterol), acid cafeic, acid protocatechuic, tinh bột

Công dụng và cách dùng: Được dùng chữa thấp khớp, đau lưng nhức mỏi, đau dây thần kinh. Còn dùng để làm thuốc chống viêm, khí hư, trị bệnh tiểu rắt.

Ghi chú: Lông vàng phủ thân rễ (kim mao, lông culi) được dùng để cầm máu do tác dụng cơ học (kinh nghiệm dân gian).
Trước đây Cẩu tích được xếp vào họ Cẩu tích (Dicksoniaceae).