Đại – Plumeria Rubra, Apocynaceae

Tên khác: Sứ, Sứ cùi, Chămpa

Tên khoa học: Plumeria rubra L., Apocynaceae (họ Trúc đào).

Mô tả cây: Cây nhỡ, cao 3-7m. Thân đứng, phân cành sớm; cành to, mang nhiều vết sẹo lá. Lá đơn, to dày, 20-25 × 5-6 cm, mọc so le, thường tập trung ở đầu cành, gốc thuôn, đầu nhọn, gân lá hình lông chim. Cụm hoa ngù ở ngọn cành, gồm các hoa có màu trắng tâm vàng, có khi màu hồng tím, rất thơm; đài nhỏ; tràng 5 cánh, ống tràng hẹp loe ở họng; nhị 5 đính vào ống tràng, chỉ nhị rất ngắn; bầu có 2 lá noãn riêng biệt. Quả có 2 đại dài dính nhau, khi chín màu đen nâu, hạt thuôn có cánh mỏng. Toàn cây có nhựa mủ trắng.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến: Vỏ (Cortex Plumeriae rubrae), hoa (Flos Plumeriae rubrae), lá (Folium Plumeriae rubrae), nhựa (Resin Plumeriae rubrae). Lá và nhựa thu hái quanh năm. Hoa thu hái từ tháng 5-11. Vỏ cây tách ra đem phơi khô.

Thành phần hóa học:Vỏ thân có chứa các hợp chất triterpen nhóm ursan, oleanan và lupan (ursolic acid, oleanolic acid, β-amyrin acetate, betulinic acid, lupeol), iridoid (fulvoplumierin, allamcin, allamandin, plumerin…). Ngoài ra còn có các flavonoid nhóm flavan, alkaloid nhóm lupin (plumerinin), lignan (liriodendrin). Nhựa chứa alkaloid và saponin. Hoa có chứa tinh dầu (geraniol, citronellal, linalol…). Lá chứa các hợp chất triterpen, acid pumeric và plumerat.

Công dụng và cách dùng: Hoa dùng hạ huyết áp, trị viêm ruột, khó tiêu, viêm khí quản, ho. Lá cây giã nát và đắp vào những nơi sai khớp, bong gân, mụn nhọt. Vỏ thân chữa phù thũng, tiêu chảy. Nhựa dùng như vỏ thân nhưng dùng với liều thấp hơn, còn dùng để chữa chai chân, vết loét.