Gấc – Momordica Cochinchinensis, Cucurbitaceae

Tên khoa học: Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng., Cucurbitaceae (họ Bầu bí).

Mô tả cây: Dây leo bằng tua cuốn ở nách lá. Lá đơn, mọc so le, phiến xẻ 3-5 thùy sâu. Hoa mọc riêng lẻ ở nách lá. Hoa đực có lá bắc to, tràng hoa màu vàng; hoa cái có lá bắc nhỏ. Quả to, tròn hay hơi thuôn dài, có nhiều gai nhỏ, khi chín có màu đỏ gạch đến đỏ sẫm; bên trong chứa cơm quả màu cam đến đỏ. Hạt dẹt, cứng, màu nâu đen, có răng cưa thô, bên ngoài bao bởi màng hạt màu vàng cam đến đỏ.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến: Dầu màng hạt (Oleum Momordicae) thu khi quả chín, phơi sấy nhẹ đến khô.
Hạt (Semen Momordicae) hình tròn, dẹt, có vỏ cứng màu nâu đen, bên rìa hạt có răng cưa thô, nhìn giống như mai con ba ba nên gọi là Mộc miết tử, nhân hạt màu trắng ngà; hạt thu hái khi quả chín hay tận thu sau khi dùng Gấc trong thực phẩm.
Rễ (Radix Momordicae) còn gọi là Phòng kỷ nam.

Thành phần hóa học: Màng hạt Gấc chứa chất dầu màu đỏ mà thành phần chủ yếu là các carotenoid, chủ yếu là  lycopen  và -caroten.
Nhân hạt chứa các saponin và triterpenoid (acid momordic, gypsogenin, acid oleanolic, acid a-elaeostearic). Ngoài ra còn có tannin, chất béo, protein, đường và acid amin.
Rễ chứa saponin triterpen (momordin) và sterol.

Công dụng và cách dùng: Dầu Gấc dùng làm thuốc bồi dưỡng cơ thể (cho trẻ em và phụ nữ đang có thai), chữa bệnh khô mắt, quáng gà. Ngoài ra còn dùng bôi lên các vết thương, vết loét, vết bỏng giúp cho mau lành, chữa các bệnh loét hậu môn và loét trực tràng, cao huyết áp, rối loạn thần kinh.
Nhân hạt Gấc chủ yếu dùng ngoài trị mụn nhọt, sưng tấy, sưng vú, tắc tia sữa, chấn thương ứ huyết, tiêu sưng.
Rễ gấc chữa tê thấp, đau nhức gân xương, ngủ hay giật tay chân và đau lưng, hoạt huyết, lợi tiểu.