Mía Dò – Cheilocostus Speciosus, Costaceae

Tên khác: Cát lồi, Đọt đắng.

Tên khoa học: Cheilocostus speciosus (J.Koenig) C.D.Specht, Costus speciosus (Koenig) Smith., Costaceae (họ Mía dò).

Mô tả cây: Cây thảo, cao 0,5 – 1 m, thân rễ phát triển thành củ. Phần ngọn cây thường mọc hơi vặn theo dạng xoắn ốc. Lá hình mác, phía đáy lá tròn, đầu phiến lá nhọn, cuống ngắn, mặt dưới lá có lông mịn; lá mọc thành dạng vòng trên thân. Hoa tự là bông ở đầu cành, màu hồng hay trắng, tràng hoa hình phễu. Quả nang chứa nhiều hạt màu đen.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến: Thân rễ (Rhizoma Costi). Thân rễ, thu hoạch vào mùa thu, rửa sạch, cắt bỏ rễ con, thái phiến phơi hay sấy nhẹ cho khô. Nếu thân rễ đã khô, phải ủ cho mềm rồi thái phiến. Dùng lửa nhỏ sao đến khi bề mặt phiến có màu vàng. Có nơi dùng búp non hay cành non. Cây trồng 18-20 tháng thì thu hái thân rễ.

Thành phần hóa học: Thân rễ có chứa saponin steroid có genin là diosgenin, tigogenin, ngoài ra còn có các hợp chất phenol, tannin…

Công dụng và cách dùng: Thân rễ mía dò chữa sốt, đái buốt, đái nước tiểu vàng, viêm bàng quang. Ngọn hay cành non mía dò đem nướng, rồi vắt lấy nước nhỏ chữa đau mắt, đau tai. Thân rễ mía dò còn là nguồn chiết xuất diosgenin dùng làm nguyên liệu bán tổng hợp các hormon steroid.