Ý Dĩ – Coix Lacryma-jobi, Poaceae

Tên khác: Bo bo, hạt cườm, cườm gạo, dĩ mễ, dĩ nhân.

Tên khoa học: Coix lacryma-jobi L., Poaceae (họ Lúa).

Mô tả cây: Cây thảo, mọc thành bụi, cao tới 2m. Thân ít phân cành, nhẵn, có vạch dọc, lõi xốp. Lá mọc cách, đầu thuôn nhọn, mép uốn lượn, gân lá song song, nổi rõ ở mặt dưới, mép lá sắc, bẹ lá dài và rộng, bẹ chìa nhỏ. Hoa đơn tính cùng gốc, mọc thành bông ở kẽ lá; hoa đực ở trên, 2-3 cái xếp lợp, ngắn màu lục nhạt; hoa cái ở dưới, hình trứng, được bao bởi lá bắc dày. Quả dĩnh, hình trứng, một mặt phảng, một mặt lồi, đáy tròn, đầu thuôn nhọn, vỏ ngoài mềm, nhẵn bóng, dễ bóc, màu xám nhạt, khi chín nâu đen rồi trắng, rất cứng; nhân màu trắng. Khi quả chín, toàn cây tàn lụi, phần gốc còn lại tiếp tục tái sinh các thế hệ cây chồi mới cho năm sau.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến: Nhân hạt (Semen Coicis) thu hoạch vào mùa thu khi quả đã chín già, cắt lấy quả, phơi khô, đập lấy hạt phơi khô, loại bỏ quả non, lép. Rồi xay xát thu nhân trắng, phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học: Nhân hạt chứa tinh bột (50-79%), protein (16-19%), dầu béo (2-7%), acid amin, thiamin, coixenolid, coixol, coixan A, B, C,… Rễ chứa các dẫn chất lignan và syringyl glycerol. Ngoài ra, lá và rễ còn có chứa benzoxazolon.

Công dụng và cách dùng: Kiện tỳ, bổ phổi, thuốc bồi dưỡng cơ thể, dùng bổ sức cho người già và trẻ em, lợi sữa cho phụ nữ mới sinh. Lợi tiểu, trị phù thũng, tê thấp chân tay co rút, rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, viêm ruột thừa.